KRAJOBRAZ KULTUROWY WILANOWA




       Krajobraz Wilanowa obejmuje obszar trzech ułożonych pasmowo tarasów doliny Wisły: wysoczyzny polodowcowej, oddzielonej, wysoką w tym rejonie Skarpą Warszawską, tarasu nadzalewowego i tarasu zalewowego. W obrębie doliny na tarasach lewego brzegu Wisły zlokalizowany został zespół założeń ogrodowych w Wilanowie. Na tarasie wysokim zlokalizowana była większa część założeń: rezydencja na Książęcym, Ujazdów, Belweder, Mokotów, Królikarnia, Gucin-Gaj wraz z towarzyszącym mu Kościołem Świętej Katarzyny, Ursynów i Natolin. Na tarasie średnim znajdowały się Łazienki, klasztor i dwór w Czerniakowie, pałac w Wilanowie i kościół w Powsinie. Najniższy taras zajmował Morysin i ogród dolny rezydencji wilanowskiej. W rejonie Wilanowa odległość pomiędzy tarasami i korytem Wisły umożliwiała zachowanie łączności widokowej pomiędzy rezydencjami i obiektami zlokalizowanymi wzdłuż krawędzi obu skarp, pozwalając jednocześnie na realizację odrębnych kompozycyjnie jednostek przestrzennych.



Palac_Wilanow 4_mini.JPG
Fot. Jacek Sasin


Centrum wielkoprzestrzennej kompozycji krajobrazowej Wilanowa stanowił pałac wraz z otaczającym ogrodem wzniesiony w końcu XVII wieku dla króla Jana III Sobieskiego, położony w obrębie tarasu nadzalewowego i zalewowego. Dzisiejszy wygląd ogrodu jest wynikiem ponad trzystuletniego okresu jego rozwoju i przekształceń kompozycyjnych. Obecnie teren założenia pałacowo-ogrodowego pozostaje we władaniu Muzeum Pałacu w Wilanowie.

MORYSIN, NATOLIN, ROZKOSZ


Brama Morysinska_min.JPG
Fot. Jacek Sasin

 




 Od wschodu ogród Wilanowski sąsiaduje z terenem Morysina, założonego przez Potockich w latach 1807-15 jako romantyczny park krajobrazowy . Tereny północne założenia pałacowo-ogrodowego w Morysinie, dawny park krajobrazowy, znajdują się obecnie pod zarządem Muzeum Pałacu w Wilanowie. Neogotycka brama i tereny po przeciwnej stronie prowadzącej do niej drogi pozostają we władaniu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

 

a03_500.jpg
Fot. strona internetowa Centrum Europejskiego Natolin



W obrębie najwyższego i średniego tarasu doliny Wisły położone jest filialne założenie pałacowo-ogrodowe w Natolinie. Obszar Natolina, stanowiący początkowo tereny łowieckie króla Augusta II Sasa, a później letnią siedzibę Potockich otoczoną romantycznym parkiem krajobrazowym, od 1991 roku park w Natolinie stanowi siedzibę filii College of Europe w Brugii. Nieco dalej na północ zlokalizowane zostało filialne założenie pałacowo-parkowe w Ursynowie, noszące wcześniej nazwę Rozkosz. Od 1956 roku Ursynów stanowi siedzibę Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.

 

 

 

GUCIN



Na skraju skarpy znajduje się filia rezydencji wilanowskiej w Gucinie , założona przez rodzinę Potockich w latach 1817-21. Zajmowała pierwotnie wzgórze obok kościoła w Służewie, staw pod wzgórzem i niewielki obszar za stawem, wzdłuż Potoku Służewieckiego. Po śmierci Stanisława Kostki Potockiego u podnóża skarpy urządzono gaj dla uczczenia jego pamięci. Po wojnie tereny Gucin-Gaju zostały podzielone między centralę rybną i sąsiadujący z nim Kościół Świętej Katarzyny. Obecnie teren dawnego pamiątkowego gaju wraz z tzw. Księżym Stawem pozostaje w dzierżawie spółki „Aquamex”.



BUDOWLE SAKRALNE



Naturalne walory krajobrazowe doliny zostały też wykorzystane do lokalizacji budowli o charakterze sakralnym. W bezpośrednim sąsiedztwie rezydencji wilanowskiej znajduje się Kościół Świętej Anny. Swoją współczesną lokalizację zyskał jeszcze za życia króla Jana III Sobieskiego. Obecny wygląd kościół zawdzięcza przebudowie według projektu Henryka i Leonarda Marconich za czasów Augusta i Aleksandry Potockich.
W obrębie terenów wchodzących w skład dawnych dóbr Klucza Wilanowskiego, stanowiących jednorodny kompozycyjnie zespół przestrzenny znajduje się wspomniany już Kościół Świętej Katarzyny, położony na wysoczyźnie w sąsiedztwie Gaju w Gucinie. Pierwszy murowany kościół w miejscu obecnego Kościoła Świętej Katarzyny został zbudowany już przed rokiem 1238. Obecny budynek kościoła powstał w 1742 roku na miejscu dawnych fundamentów.
We współczesnym krajobrazie Wilanowa powstaje obecnie budowla sakralna o znaczeniu ogólnonarodowym - Świątynia Opatrzności Bożej. Zlokalizowana została na terenie tarasu nadzalewowego w obrębie 6-hektarowej działki przy historycznej drodze łączącej rezydencję Wilanowską z wsią w Wolicy - dzisiejszej ulicy Klimczaka.

 

ŁĄKI WILANOWSKIE



Ważny element kulturowy krajobrazu tej części miasta stanowiły też Łąki Wilanowskie. Ta forma zagospodarowania terenu pochodzi jeszcze z czasów przed powstaniem rezydencji Jana III Sobieskiego. Ich ogromne znaczenie w krajobrazie wynikało nie tylko z ich wartości przyrodniczych, ale także z walorów historycznych i ich roli w kontynuowaniu tradycji miejsca. Od kilku lat na terenach dawnych łąk powstają budynki mieszkalne Miasteczka Wilanów.



WSIE I FOLWARKI



Integralną część dawnych dóbr wilanowskich stanowiły powiązane z zespołem rezydencjonalnym wsie i folwarki. Rezydencja Wilanowska, filialne założenia pałacowo-ogrodowe, wsie i folwarki tworzyły jednorodny układ powiązany ze sobą funkcjonalnie i przestrzennie w jedną całość. Do dziś zachowały się zabudowania folwarku wilanowskiego stanowiące kiedyś integralną część dawnego założenia pałacowo-ogrodowego. Obecnie pozostaje we władaniu Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego.
Również tereny dawnej wsi Wilanów, związanej z majątkiem wilanowskim częściowo od czasów Jana III Sobieskiego, zachowały swój historyczny układ. Zachowany został także układ dawnej wsi Powsinek, dostosowany formą do kształtu Jeziora Powsinkowskiego. Na terenie Zawad czytelne są wciąż fragmenty zachowanego układu wsi osadnictwa holenderskiego z czasów Stanisława Kostki Potockiego. Mimo, że dawne zabudowania wsi Wolica zostały zastąpione nowymi budynkami, jej dawny układ, sprzed blisko trzystu lat, zachował się do dziś. Układ dawnej wsi, mimo wprowadzenia współczesnej zabudowy zachował się też na terenie Służewa.



UKŁAD WODNY I SYSTEM DROGOWY



Na obszarze Wilanowa w dużej mierze zachował się także historyczny układ wodny i system drogowy. W obrębie tarasu zalewowego zlokalizowane są liczne zbiorniki i cieki wodne będące pozostałością płynącej tu dawniej Wisły.


Jezioro pow.JPG
Fot. Jacek Sasin



Takim zbiornikiem jest między innymi Jezioro Powsinkowskie (fot.) - łacha wiślana o przebiegu północ - południe. Kolejnym zbiornikiem jest Jezioro Wilanowskie zlokalizowane pod skarpą tarasu, które łączy się poprzez Kanał Sobieskiego z rzeką Wilanówką. Wilanówka jest naturalnym ciekiem wodnym, z korytem uformowanym przed kilkudziesięcioma laty. W krajobrazie Wilanowa utrwalił się układ historycznych szlaków komunikacyjnych (wzdłuż krawędzi wysoczyzny i tarasu nadzalewowego oraz połączenia drogowe między rezydencją wilanowską i jej filiami a także system wiążący je z wsiami i folwarkami znajdującymi się w obrębie Klucza Wilanowskiego.

Obecnie obszar południowej Warszawy stanowi jeden z najcenniejszych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym terenów w skali miasta. Tereny nadwiślane, obszar historycznych parków wraz z podskarpiem i Lasem Kabackim stanowią trzon systemu przyrodniczego miasta a cały obszar doliny z wyłączeniem wielorodzinnej zabudowy osiedli mieszkaniowych pełni rolę rozszerzenia systemu przyrodniczego Warszawy . Park w Wilanowie wraz z Jeziorami Powsinkowskim i Wilanowskim, doliną Wilanówki, Morysinem oraz łąkami i polami towarzyszącymi zabudowaniom Powsinka stanowią ważny ciąg przyrodniczy pełniący istotne funkcje hydrologiczne i o dużym znaczeniu klimatycznym. Drugi ciąg przyrodniczy tworzą tereny Gucin-Gaju, parku w Ursynowie i Natolinie wraz ze Skarpą Warszawską i obszarami łąk i zarośli podskarpowych oraz kompleksem Lasu Kabackiego. Oprócz roli w kształtowaniu lokalnego klimatu, obszary te stanowią ciąg nawietrzający Warszawę masami czystego powietrza transportowanymi od strony południowej, wytworzonymi przez roślinność Lasów Kabackiego i Chojnowskiego. Oba ciągi przyrodnicze stanowią też ostoję dla żyjących tu zwierząt.

Autor tekstu: Małgorzata Kaczyńska

------------------------------------------------------------
Fijałkowski W., Krawczyk J. 2002. Wilanów dawny i współczesny. Wyd. Pagina, Warszawa, s. 148.
Majdecki L., 1965: Gucin-Gaj, Analiza układu kompozycyjnoprzestrzennego na tle warunków naturalnych i zarysu historycznego, Rejestr Ogrodów Polskich, zeszyt 4, PWN, Warszawa, s. 7.
Fijałkowski W., Krawczyk J. 2002, op. cit., s. 126.
Piber M., 2001: Służew średniowieczny. Dzieje parafii i wsi Służew w ziemi warszawskiej. Towarzystwo Naukowe Warszawskie, Warszawa, s. 230.
Kaliszuk E., 2003: Metody identyfikacji i oceny systemu przyrodniczego miasta na przykładzie Warszawy. Maszynopis pracy magisterskiej, Wydział Ogrodnictwa i Architektury Krajobrazu, SGGW, Warszawa.

Poniżej zamieszczamy więcej informacji na temat uwarunkowań kulturowych Dzielnicy Wilanów.